Pierwszy i drugi układ sygnałów
Momentem decydującym o przewadze człowieka nad światem zwierząt jest jednak fakt, że poza zwykłymi sygnałami odbieranymi przez zmysły (dostępnymi również dla zwierząt) i określonymi jako pierwszy układ sygnałów, człowiek posiada jemu tylko właściwy tzw. drugi układ sygnałów. Drugi układ sygnałów to mowa i słowo pisane. Człowiek kojarzy niejednokrotnie z jednym wyrazem skomplikowane obrazy rzeczywistości i wyraz działa na niego tak samo jak bezpośrednia rzeczywistość. Wystarczy np. słowo „ogień” lub „parzy”, abyśmy wykonali jakiś obronny ruch, np. cofnięcie ręki, tak samo jak w razie dostrzeżenia płomienia lub rozpalonego żelaza. Działa tutaj nie prosty dźwięk, lecz treść, jaką w dane słowo wkładamy. Ponieważ drugim układem sygnałów rządzą takie same prawa jak pierwszym, człowiek uzyskuje niepomiernie większe od zwierząt możliwości tworzenia czynności odruchowo-warunkowych. Właściwa wyłącznie człowiekowi zdolność mowy i zawierania w słowie określonych treści (pojęć) jest podstawą dla powstawania w korze mózgowej procesów myślenia, które polegają na tworzeniu z tych pojęć szerszych wyobrażeń, na ich analizie, syntezie i ocenie. Jest zrozumiałe, że zwierzęta nie posługując się drugim układem sygnałów (mowa i słowo pisane) nie mogą też kojarzyć tych sygnałów ani rozumieć, w znaczeniu ludzkim, zawartych w słowach pojęć. To, że zwierzę wykonuj« nieraz skomplikowane czynności usłyszawszy jakieś powiedziane słowo, sprowadza się do wykształconego i wyuczonego odruchu warunkowego na określony dźwięk. Słowo mogłoby być zastąpione z całkowitym powodzeniem przez jakikolwiek dźwięk nieartykułowany, np. dzwonek, gwizdek itp. Cechą mózgu specyficznie ludzką jest również zdolność tworzenia pojęć symbolicznych abstrakcyjnych. Przykładem najprostszym jest np. świat liczb. Operując znakami i symbolami mózg ludzki tworzy określone pojęcia, które choć nie stanowią odbicia świata rzeczywistego wywołują reakcje podobne do tych, jakie powodują bodźce odbierane narządami zmysłów. Te właśnie, podane tutaj w wielkim skrócie właściwe tylko ludziom, cechy mózgu stanowią o przewadze człowieka w świecie zwierząt i umożliwiają człowiekowi wspaniały rozwój, odkrycia naukowe i postęp.
